عقل یکی از دلایل استنباط احکام در اصول فقه شیعه می باشد
ملازمه بین عقل و شرع
در فقه و اصول قاعده ای وجود دارد که بر اساس آن علما می فرمایند بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه وجود دارد کل ما حکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل
به بیانی دیگر هر انچه که عقل به آن حکم کند شرع هم به آن حکم می کند و هر انچه که شرع به آن حکم کند عقل هم به آن حکم می کند
نکته البته برخی این قاعده را قبول ندارند و به این که هر انچه که عقل به آن حکم کند شرع هم به آن حکم می کند و هر انچه که شرع به آن حکم کند عقل هم به آن حکم می کند اعتقاد ندارند
مثال هایی برای دلیل عقلی در اصول فقه
1 – قاعده اهم و مهم
2 – نقیه
3 – حجیت قطع
4 – قاعدهخ قبح عقاب بلا بیان
5 – عدم حجیت شک
مثال هایی برای دلیل مستقل عقلی
1 – قاعده الجمع مهما امکن اولی من الطرح
2 – قبیح بودن تکلیف بما لا یطاق
3 – وجوب امر به معروف و نهی از منکر
4 – وجوب دفع ضرر
5 – قبیح بودن تکلیف بما لا یطاق
حجیت عقل از دید شیعه و سنی
اهل سنت عقل را در دلایل استنباط احکام نمی دانند
شیعیان عقل را یکی از ادله استنباط اجکام می دانند
حجیت عقل از دید اصولیون و اخباریون
اخباریون عقل را در دلایل استنباط احکام نمی دانند – یعنی ان را حجت نمی دانند -
شیعیان عقل را یکی از ادله استنباط احکام می دانند – یعنی ان را حجت می دانند -
فرق مستقل عقلی و غیر مستقل عقلی
مستقلات عقلی دلایلی اند که خود عقل بدون توجه به حکم شرع انها را به دست می اورد ولی استلزامات عقلی یا غیر مستقلات عقلی دلایلی اند که عقل انها را با کمک حکم و توجه به حکم شرع به دست می اورد