مجتهد را به مجتهد مطلق و مجتهد متجزی تقسیم می کنیم:
مجتهد مطلق فردی است که قدرت استنباط احکام را در تمام ابواب فقه دارد
مجتهد متجزی فردی است که قدرت استنباط احکام را در تمام ابواب فقه نداردو فقط در برخی ابواب فقه می تواند حکم شرعی صادر کند
مجتهد را به مجتهد مطلق و مجتهد متجزی تقسیم می کنیم:
مجتهد مطلق فردی است که قدرت استنباط احکام را در تمام ابواب فقه دارد
مجتهد متجزی فردی است که قدرت استنباط احکام را در تمام ابواب فقه نداردو فقط در برخی ابواب فقه می تواند حکم شرعی صادر کند
شیخ مفید (ره)، صاحب " الرسالة الاصولیة "؛
سید مرتضی علم الهدی (ره)، صاحب " الذریعة الی اصول الشریعة "؛
شیخ طوسی (ره)، صاحب " عدة الاصول "؛
محقق حلی (ره)، صاحب " معارج الاصول "؛
شیخ حسن بن زین الدین (ره)، صاحب " معالم الدین "؛
میرزای قمی (ره)، صاحب " قوانین الاصول "؛
شیخ محمد حسین بن رحیم اصفهانی (ره)، صاحب " الفصول فی الاصول "؛
شیخ مرتضی انصاری (ره)، صاحب " فرائد الاصول "؛
آخوند محمد کاظم خراسانی (ره)، صاحب " کفایة الاصول "؛
میرزا محمد حسین نایینی (ره)، صاحب " فوائد الاصول "؛
آقا ضیاء الدین عراقی (ره)، صاحب " مقالات الاصول " و " نهایة الافکار "؛
امام خمینی (ره)، صاحب " مناهج الوصول الی علم الاصول "؛
ابوالقاسم خویی (ره)، صاحب " محاضرات فی اصول الفقه "؛
محمد باقر صدر (ره)، صاحب " بحوث فی علم الاصول ".
وقتی که مقنن یک قانونی داشته باشد و مدتی از اجرای این قانون گذشته باشد و سپس قانون دیگری در همان زمینه که بر خلاف آن است وضع کند، می گوییم قانون دوم،ناسخ قانون اول است ( و یا قانون دوم،از بین برنده ی قانون اول است )
مخصص بر دو گونه است :
مخصص متصل .
مخصص منفصل .
مخصص متصل آن است که به خود خود استقلال ندارد بلکه باید به کلامى دیگر انضمام یابد . مخصص منفصل آن است که به خودى خود مستقل است و به ضمیمه اى نیاز ندارد .
براى مخصص متصل پنج قسم گفته شده بدین قرار :
صفت
شرط
استثناء متصل
بدل بعض از کل
غایت
براى مخصص منفصل , برخى از فضلاء نه قسم شمرده و براى هر یک مثالى یاد کرده . لیکن تقسیم صحیح آن این است که گفته شود بدین قرار :
1 - عقل مانند الله خالق کل شی
2 - حس مانند اوتیت من کل شیئى سببا - چه آن عامى است که آسمان و آفتاب و ماه و عرض و کرسى را شامل مى گردد و حس آن را تخصیص مى دهد یا از راه حس دانسته مى شود که این امور یاد شده از حکم عام , خارج مى باشد برخى این قسم را مخصص جداگانه اى ندانسته و چون حس آلت عقل است آن را به مخصص عقلى برگردانیده است .
3 - عرف استعمالى مانند تخصیص دابه به چهار پا , یا به خصوص اسب .
4 - عرف شرعى مانند تخصیص صلوة به ادعیه و افعال مخصوص .
5 - نیت
منبع: تقریرات اصول فقه دکتر شهابی . نویسنده : عباس فربد
موضوع اصول فقه
هر چیزی که بتوان به کمک آن حکمی شرعی را به دست آورد، موضوع علم اصول فقه می باشد . مانند قران ، سنت ، عقل و ...
مثلا با استفاده از آیه 38 سوره مایده، حکم شرعی زن و مرد سارق را به دست می آوریم. وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاءَ بِمَا کَسَبَا نَکَالًا مِّنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ - دست مرد دزد و زن دزد را به کیفر کارى که کردهاند ببرید. این عقوبتى است از جانب خدا، که او پیروزمند و حکیم است.
اجماع :
سومین دلیل برای استنباط و استخراج احکام، اجماع است
نکته 1: اولین دلیل استنباط احکام قران و دومین دلیل سنت است
نکته 2:
ادله استنباط احکام در طول هم هستند (و نه در عرض و کنار هم). پس هنگامی
که بخواهیم حکمی را بدانیم ابتدا به سراغ قران میرویم و اگر آن حکم در قران
نبود به سنت رجوع می کنیم و اگر در سنت هم نبود به اجماع مراجعه می نماییم
صحیح و اعم
الف : صحیح : صحیح یعنی تام الجراء و شرایط . مثل نماز صحیح .
در مفابل صحیح فاسد یا باطل قرار دارد و به معنی این است که یکی از اجزایش وجود ندارد مثل نمازی که حمد ان خوانده نشده است .
ب-
صحیح و اعم : دانشمندان اصول اختلاف کرده اند که اسامی عبادات مانند لفظ
صلات، زکات، صوم و حج و همچنین اسامی معاملات مانند لفظ بیع ، اجاره ، نکاح
و غیره ،ایا فقط برای معنای صحیح این معاملات و عبادات وضع شده اند و یا
اعم از صحیح و فاسد ؟
سوال : ایا لفظ عبادات و معاملات فقط برای معنای صحیح کاربرد دارد و یا شامل معنای غیر صحیح ان هم می باشد ؟
در پاسخ علماء دو دسته اند :
دسته اول اعتقاد دارند که الفاظ عبادات و معاملات فقط برای معنای صحیح وضع شده است . ( صحیحیون )
دسته دوم باوردارند که الفاظ عبادات و معاملات هم برای معنای صحیح و هم برای معنای فاسد وضع شده است که به این گروه اعمی گویند .
نکته : مشهور علماء صحیحی هستند .
سوال : بحث صحیح و اعم کجا مطرح می شود ؟ و فایده ان چه می باشد؟
الف - محل نزاع : صحیح و اعم
قاعده : هر گاه در شرط بودن یا جزء بودن امری در یک ماهیتی تردید شود موضوع صحیح و اعم کاربرد پیدا می کند .
در مورد نماز بین علماء اختلاف است که سوره در نماز لزم است یا خیر؟
در
عبادات : نماز : یک عده از علماء اعتقاد دارند قرائت سوره در هنگام نماز
لزم است و عده ای دیگر اعتقاد دارند که خواندن آن لزم نمی باشد . اختلاف در
خواندن و یا نخواندن سوره است .
در هنگام انعقاد » بیعت
اشتریت « در معاملات : بیع : در مورد بیع هم بین علماء اختلاف وجود دارد که
آیا بیان صیغه عقد بیع آن لزم است یا نه؟ . دراین مورد هم یک عده از علماء
اعتفد دارند که گفتن صیغه مذکور لزم است و دسته ای دیگر از انها اعتقاد
دارند که گفتن صیغه لزم نیست. ( محل نزاع ) صیغه در بیع مانند سوره در نماز
است منتها صیغه شرط و سوره جزء می باشد .
ب- فایده نزاع : ممکن است پرسیده شود بحث صحیح و اعم جه فایده ای دارد ؟پاسخ با بیان دو مثال بیان می شود:
اعمی
می گویدلفظ نماز و بیع هم برای نماز و بیع صحیح و هم برای نماز و بیع باطل
( بدون سوره ، بدون صیغه ) وضع شده است ولی صحیحیون اعتقاد دارند که این
الفاظ قسم صحیح انها را در بر دارد .
نکته : بیع از نظر اعمی : بیع با همه شرایط صحیحیون بجز صیغه
نکته : نماز از نظر اعمی : نماز با همه شرایط صحیحیون بجز سوره
حال بررسی می کنیم نظر صحیحییون و اعمی ها را در باره نماز و بیع :
اول : صحیحیون :
الف-
نماز : صحیحی ها به اصل احتیاط اعتقاد دارند . صحیحی ها می گویند واضع لفظ
صلاه را برای نماز صحیح و تام اجزاء و الشرایط. وضع کردهاست .
ب-
بیع : صحیحی ها در هنگام انعقاد عقد بیع صیغه ان را به زبان عربی (بعت
اشتریت) را هم می خوانند . بعبارت دیگر انها بیع بدون صیغه را صحیح نمی
دانند .
دوم : اعمی ها :
الف - نماِز : اعمی ها اهل ریسک هستند و اعتقاد دارند که واضع لفظ صلاه را برای صلاه صحیح و فاسد وضع کرده است.
ب- بیع : در بیع اعمی به گفتن صیغه اعتقاد ی ندارد و عقد بیع را بدون گفتن صیغه بجای می آورد .
بطور خلاصه : صحیحی جزء یا شرط مشکوک بجای می آورد و اعمی جزء یا شرط مشکوک بجای نمی آورد .
