عمل به عام , پیش از جستجو کردن از مخصص

عمل به عام , پیش از جستجو کردن از مخصص

دانشمندان این فن پس از اینکه مدلل داشته اند که در زبان تازى براى افاده عموم الفاظ و صیغه هایى مخصوص , موجود است مانند لفظ کل و نظایر آن و مانند صیغه هاى جمع با الف و لام الرجال مثلا و امثال این امور و پس از اینکه اقسام مهم از مخصص متصل و منفصل را بر شمرده و در پیرامن آنها بحث کرده اختلاف نموده اند در اینکه هرگاه عامى موجود باشد آیا پیش از اینکه از وجود و عدم مخصص جستجو شود عمل به مفاد آن عام , جائز است یا نه بلکه باید درباره بود و نبود مخصص تا آنجا که ممکن است جستجو و کاوش به عمل آید از آن پس اگر مخصصى بدست نیاید و احتمال وجود آن ساقط گردد آن موقع به مفاد عام عمل شود ؟ به تعبیر دیگر آیا اصلى اصالة العموم که درباره لفظ عام هست به طور اطلاق جارى مى باشد یا اینکه پس از جستجو کردن از مخصص و نومید شدن از وجود آن مى توان به آن اصل , استناد جست و به مفادش عمل کرد ؟

حق این است که گفته شود : عام , از این نظر بر دو گونه است :

1 - عامى که در معرض تخصیص نیست .

2 - عامى که در معرض تخصیص هست .

پس آنچه از قبیل قسم نخست است مانند عامهایى که در طى محاورات اهل زبان استعمال مى گردد باید , به حکم سیره عملى , بى اینکه از بود و نبود مخصص , تفحص شود مورد عمل واقع گردد و آنچه از قبیل قسم دوم است , مانند عامهاى که در کتاب و سنت وارد شده , نسبت باحتمال وجود مخصص متصل باید احتمال وجود آن را مانند احتمال وجود قرینه مجاز به شمار گرفت یعنى به این احتمال , که مرجوح و خلاف ظاهر است , اعتناء نکرد و به مفاد عام عمل نمود لیکن نسبت به احتمال وجود مخصص منفصل چون ورود مخصصهاى فراوانى درکتاب و سنت , مورد یقین است و این احتمال مى رود که یکى از آنها به عامى که منظوراست مربوط باشد پس ناگزیر , به حکم سیره عقلا , که از همین علم اجمالى ناشى شده , باید از وجود مخصص , تفحص کامل به عمل آید پس نمى توان پیش از جستجو کردن از مخصص و نومید شدن از آن , عام را بطور عموم مورد عمل قرار داد

منبع: تقریرات اصول فقه دکتر شهابی . نویسنده : عباس فربد