حمل مطلق بر مقید :
اگر جمله مطلقى داشته باشیم و جمله مقید دیگرى بر آن وارد شود , به چه ترتیبى عمل مى شود .
علماى اصول گفته اند هرگاه بین مطلق و مقید ناسازگارى باشد بگونه اى که نتوانیم حفظ ظهور هر دو را بنمائیم , باید دست از ظهور مطلق برداریم و مطلق را حمل بر مقید نمائیم , اینگونه مطلق و مقید را متباینین مى نامند .
با توجه به نکته فوق بخوبى روشن است که اینطور نیست تا به صرف برخورد به مطلق و مقید جریان حمل مطلق بر مقید ضرورى باشد , بلکه در جایى چنین عملى انجام مى گیرد که هیچگونه سازش منطقى بین آنها نتوان برقرار نمود و تنافى صریح احراز گردد . مثلا اگر طبیب در ملاقات نخست به مریض بگوید : ( شیر بخور ) ولى دربار دوم بگوید : ( شیر پاستوریزه بخور )، در صورتیکه مریض احراز نماید که پزشک با در نظر گرفتن بیمارى وى چون تشخیص داده که شیر غیر پاستوریزه مضر است لذا چنین دستورى صادر نموده , در این صورت بایستى حمل مطلق بر مقید اجرا گردد . اما اگر وجود این قید را بیمار چنین احراز نماید که پزشک صرفا اولویتى را ملحوظ نظر داشته , لذا در صورتیکه تهیه شیر پاستوریزه براى او دشوار باشد و شیر غیر پاستوریزه را تناول نماید , مورد بازخواست طبیب قرار نخواهد گرفت , بخلاف صورت اول که مورد بازخواست طبیب قرار مى گیرد .
دانشمندان علم اصول در رابطه با احراز تنافى گفته اند در اینجا دو حالت قابل تصور است :
1- جمله مطلق و جمله مقید متفقین هستند , یعنى هم جهت مى باشند , یا هر دو مثبت و یا هر دو منفى مى باشند . در این مورد حمل مطلق بر مقید مبتنى بر این است که منظور از جمله مقید , اصرار و تاکید نباشد که در این صورت از شمول اطلاق چیزى کاسته نمى شود . مثلا جمله مطلق به این صورت آمده است: ( عالم را احترام کنید ). و جمله مقید : ( عالم سالمند را احترام کنید] ), اگر منظور از جمله مقید تاکید بر وجه خاصى از جمله مطلق قبلى باشد , یعنى مزیتى براى بعضى از افراد و مصادیق اطلاق قائل شود بگونه اى که نافى احترام به دیگر علماء نباشد , در اینصورت جمله مقید جمله مطلق را از اطلاق نمى اندازد . ولى اگر قرینه حالیه و یا مقالیه اى وجود داشته باشد که از جمله مقید استنباط نفى ماسواء مدلول جمله مقید شود , در این صورت جمله مقید اطلاق جمله مطلق را محدود مى سازد , یعنى حمل مطلق بر مقید مى کنیم . در اینجا باید توجه داشت که این مبحث بى رابطه با مبحث منطوق و مفهوم نیست , یعنى اگر از جمله مقید استنباط مفهوم مخالف شود به اندازه شمول جمله مقید عمل مى شود و مطلق محدود مى گردد .
2 - جمله مطلق و مقید متفین نیستند و نافى یکدیگرند یعنى از لحاظ نفى و اثبات هماهنگى ندارند . مثلا جمله مطلق میگوید: ( عالم را احترام کنید ) و جمله مقید وارد مى شود و مى گوید : ( عالم فاسق را احترام نکنید )، در اینجا جمله مقید نافى جمله مطلق است و دایره اطلاق را محدود مى کند و دانشمندان فاسق از تحت اطلاق خارج مى شوند , فقط وجوب احترام به علماى عادل و غیر فاسق باقى مى ماند . این عمل را در اصطلاح اصول حمل مطلق بر مقید مى گویند . یعنى با آمدن مقید , حکم مطلق از اطلاق مى افتد و مکلف به اندازه مقید حکم را اجرا مى کند .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد