حجیت خبر واحد از دیدگاه عقل :
در اینجا یک اصطلاح وجود دارد که باید در مورد آن توضیح داده شود و آن سیره عقلاء است , منظور این است که اگر در زندگى روزمره و عرف متداول روشى بین عقلاء مردم استقرار پیدا کرده و به آن عمل شده و همین روش و سیره نزد معصومین نیز جریان یافته و اتفاق افتاده ولکن از ناحیه آنها رد و نهى وردعى نسبت به آن صورت نگرفته , پس با برقرارى یک قضیه منطقى نتیجه مى گیریم که این روش نزد معصومین پسندیده و مرضیه بوده است .
در این مسئله باید اولا محقق شود که رسم و روشى بین خردمندان و عقلاء زمان جارى بوده است و ثانیا معصومین در برخورد با آن , رسم معمول را رد نکرده اند , حال با اضافه کردن یک قضیه منطقى مبنى بر این که این روش , سیره عقلاء و مقبول آنهاست و معصوم نیز از جمله عقلاء بلکه رییس عقلا است و رادع و مانعى از ناحیه او صادر نگردیده پس نتیجه مى گیریم که معصوم نیز آن را قبول دارد .
در این رابطه , در عرف متداول عقلا مى بینیم که هرگاه کسى خبرى داد از او مى پذیرند و قبول مضمون خبر را منوط به کثرت ناقلین نمى کنند , این رسم متداول بین عقلا است و نتیجتا معصوم هم این روش را چون عقلائى است قبول دارد و این رویه مورد قبول شارع مقدس مى باشد . علاوه بر این سیره مسلمین نیز بر همین منوال بوده است که اگر به عنوان مثال زراره از نزد حضرت صادق ( ع ) مىآمد و خبرى مى داد از او قبول مى کردند و در تفحص صحت آن از طریق دیگر عادتا اقدامى نمى کردند . یا وقتى محمد بن مسلم خبرى را از زراره نقل مى کند معلوم است که آن را قبول داشته که به نقل آن پرداخته و الا چنین کارى نمى کرد , یعنى او بنا را بر صحت گذارده و خبر را صدق دانسته و نقل کرده است .
تنها یک مسئله باقى است و آن اینکه در شرع مقدس براى اثبات ادعا غالبا دو شاهد عادل و گاه چهار شاهد لازم است , ممکن است تصور شود خواستن دو شاهد رویه و روش معمول و متداول بین مردم است ولى با کمى دقت معلوم مى شود که چنین نیست زیرا فرق است بین شهادت و خبر , و این دو , به دو مقوله متفاوت تعلق دارند . بحث شهادت در اثبات دعاوى و جرائم مطرح است و در اینگونه مواقع شارع مقدس براى حفظ حریم حرمت افراد و رعایت اصل مستحکم برائت , مقررات و ترتیباتى را مقرر داشته که در موارد ابتلاء باید مراعات شود , و نیاز به دو یا چهار شاهد از اینروست . ولى مسئله خبر این مقتضیات را ندارد و اصولا راوى در مقام نقل خبر و اخبار مسئله , در مظان اثبات و نفى نیست بلکه از جریانى خبر و گزارش مى دهد که محتمل صدق و کذب است ولى چنانچه خبر دهنده ثقه و معلوم و عادل باشد نظر به اطمینانى که بر صحت و امانت و عدالتش وجود دارد , تا دلیل خلاف بر خبر ارائه نشده , باید مضمون خبر را تلقى به قبول کرد .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد