2) استصحا ب کلی قسم دوم
3) استصحاب کلی قسم سوم
همانگونه که می توان در الفاظ جزئی استصحاب کرد,در الفاظ کلی هم می توانیم استصحاب کنیم.
مثال :
الفاظ کلی >>> انسان // عقد
الفاظ جزئی >>> زید,بکر,عمر // عقد نکاح, عقدوکالت, عقد اجاره, عقد بیع
استصحاب کلی قسم اول
* مثال اول:
فرض کنید زید هرروز از ساعت هشت صبح به اداره محل کارش می رودو ساعت دو بعداز ظهر تعطیل می شود.در کنار اداره ی زید, یک پارک وجود دارد.امروز صبح که زید در حال رفتن به اداره بود, حیوانی(کلی)رادر پارک کنار اداره می بیند.ساعت دو که تعطیل می شود در مقابل پارک از خود می پرسدکه صبح حیوان(کلی)در پارک بودو الان نمی دانم که هنوز هست یانه؟
در اینجا بقای کلی را استصحاب می کندو می گوید:طبق یقین سابق هنوز هم حیوان در پارک وجود دارد.
* مثال دوم:
فرض کنید که میدانیم سابقاً بین زید و بکرعقدی(کلی)وجود داشت و الان شک می کنیم که ایا عقد هنوزوجود دارد یافسخ شده.در اینجا استصحاب می کنیم و می گوییم عقد هنوزوجود داردو فسخ نشده است.
استصحاب کلی نوع دوم
* مثال اول:
فرض کنید زید ساعت هشت صبح در راه رفتن به اداره محل کارش است و در این حال حیوانی (کلی) رادر پارک می بیند.پس از تعطیلی اداره در راه برگشت به خانه مقابل پارک از خود می پرسدکه ایا حیوانی که صبح در پارک دیدم و زنده بود, حیوانی سالم بودکه هنوز زنده باشدیا حیوانی بیمار بودکه اکنون مرده باشد؟
در اینجا استصحاب می کندو می گوید:حیوان قبلاً زنده بودو الان هم زنده است.
فرق بین استصحاب کلی نوع اول ونوع دوم طبق مثال :
در استصحاب کلی نوع اول,حیوان(کلی) وجود داشت واکنون شک کرده که وجود دارد یا خیر.ولی در استصحاب کلی نوع دوم, میداندکه حیوان(کلی) وجود داشت ولی نمی داند که حیوانی سالم بوده(که اگرسالم بوده باشد یقینا" هنوز هم زنده است)و یا حیوانی بیمار بوده(که اگربیمار بوده باشدیقینا" الان مرده است).
به طور خلاصه ؛ تفاوت بین استصحاب کلی نوع اول ودوم در منشأ شک است.
* مثال دوم:
همانطور که میدانید, بعضی خیارات فوری هستند مانند خیار غبن, خیار عیب, خیار تدلیس وبعضی خیارات فوری نیستند مانند خیارتخلف ازشرط.
لفظ کلی » خیار
لفظ جزئی » خیار تدلیس ، خیارعیب، خیار تخلف از شرط، خیار حیوان، خیار غبن و... .
حال فرض کنید می دانیم که در یک عقد،خیاری (کل) وجود دارد ولی نمی دانیم که این خیار،خیاری فوری است ( که اگر فوری باشد مطمئنا" تا الان از بین رفته) ویا خیاری است که فوری نیست(که اگر فوری نباشد مطمئنا" هنوز هم وجود دارد).
استصحاب کلی قسم سوم
* مثال :
فرض کنید زید ساعت هشت که در راه رفتن به خانه بود،حیوانی(کلی) رادر پارک می بیند و می بیند که از پارک خارج شد.پس از تعطیلی اداره در راه خانه،وقتی مقابل پارک رسید باخود می گویدکه صبح حیوانی در پارک بود که از ان خارج شد،اکنون احتمال دارد حیوان دیگری به جای ان حیوان در پارک وجود داشته باشد. ص 10
اگردقت نمایید در استصحاب کلی قسم سوم، دو حالت وجود دارد :
حالت اول => یقینا" حیوانی قبلا" وجود داشت ویقینا" از پارک خارج شد.
حالت دوم => احتمالا" حیوان دیگری در پارک وجود دارد و الان شک داریم که هست یا نه.
** در حالت اول دو یقین وجود دارد(پس استصحاب جاری نمی شود) زیرا ارکان استصحاب، یقین سابق و شک لاحق بود.
** در حالت دوم یقین سابق وجود ندارد( شک سابق ، شک لاحق)، پس در این حالت هم استصحاب جاری نمی شود.
نتیجه : در استصحاب کلی نوع سوم استصحاب جاری نمی شود.
بطور خلاصه :
* در استصحاب کلی قسم اول = یقین سابق + شک لاحق ( یعنی یقین داریم که حیوان زنده بود و الان شک داریم که هنوز زنده است یا نه.
* در استصحاب کلی قسم دوم = یقین سابق + شک لاحق (یعنی یقین داریم که حیوان زنده بود و الان شک داریم که حیوان سالم بوده(که الان یقینا" زنده است) و یا حیوانی بیمار( که الان یقینا" مرده است ).
* در استصحاب کلی قسم سوم = شک سابق + شک لاحق (یعنی احتمال می دهیم قبلا" حیوانی در پارک وجود داشته و الان شک داریم که ان حیوان ( حیوان احتمالی) هنوز هست یا نه.
در استصحاب کلی قسم اول : شک در بقاء کلی می کنیم، به این علت که نمی دانیم فرد کلی (مثلا" زید از افراد کلی ( انسان) است) هنوز باقی هست یانه.
در استصحاب کلی قسم دوم : شک در بقاء کلی می کنیم،به این علت که نمی دانیم فرد کلی (مثلا" خیار عیب، فردی از افراد خیار(کلی) هست)، فردی است با عمر کم( مثل خیار عیب که فوری است) ویا فردی است با عمر زیاد( مثل خیار تخلف از شرط که خیاری غیر فوری است).
در استصحاب کلی قسم سوم : شک در بقاء کلی می کنیم، به این علت که احتمال می دهیم فرد دیگری به جای ان فرد کلی موجود شده باشد.
پس در استصحاب کلی:
* قسم اول >> حجت است و می توانیم به این استصحاب عمل کنیم .
* قسم دوم >> حجت است و می توانیم به این استصحاب عمل کنیم.
* قسم سوم >> حجت نیست و نمی توانیم به این استصحاب عمل کنیم.
به علت عدم حجیت استصحاب کلی قسم سوم،از توضیحات بیشتر در باب این نوع استصحاب پرهیز می کنیم.
علی