مطلق و مقید
مطابق تعریف علماى اصول , مطلق عبارت از معنایى شایع است در جنس خود . شیوع مذکور به معنى شمول براى هر چیزى است که مطلق صلاحیت اشتمال و انطباقبر آن را دارد چه این شیوع و شمول استغراقى باشد و یا بدلى و یا مجموعى نظیر شیوع و شمولى که در بحث عام و خاص گذشت.
شیوع گاه استغراقى است , یعنى بر تمام افرادى دلالت دارد که مطلق صالح است افراد مذکور را به طور مستقل و به گونه اى تحت حکم خود در آورد که هر فرد از افراد مورد نظر براى امتثال و عصیان موضوع مستقل باشند .
اطلاق بدلى نیز , که همان شیوع بدلى است , عبارت از رفتن حکم بر روى طبیعت مى باشد . وقتى بخواهیم که طبیعت موجود باشد , صرف الوجود محقق طبیعت است, چون طبیعت به اولین وجود تحقق پیدا مى کند , یعنى وجودش به فرد واحد وانعدامش به انعدام تمام افراد است . بنابراین , وقتى طبیعت خواسته مى شود وتمامى افراد عرضى و طولى طبیعت مورد طلب واقع مى گردند , این اطلاق بدلى است چه صرف الوجود طبیعت بر اولین وجود منطبق شود , و یا در وجوداتى که متأخراز وجود اول است منطبق گردد , و یا بر مسائل عرضى انطباق یابد , یعنى مى توان صرف الوجود را متخصص به یک خصوصیت یا متخصص به خصوصیت دیگر موجودساخت . مثلا , اگر طبیعت صلات مأموربها باشد , این طبیعت یک سلسله افراد طولیة دارد و یک رشته افراد عرضیة . و انسان در تطبیق صرف الوجود مخیر است که صرف الوجود صلات را بر صلات اول وقت تطبیق دهد , یا با صلات وسط وقت , یا صلات آخر وقت , یا با صلات متخصص به خصوصیت جماعت , یا صلات متخصص به خصوصیت فرادى , و یا به خصوصیت اقامه در مسجد و غیر اینها .
نیز ممکن است اطلاق و شمول و شیوع مجموعى باشد , یعنى مجموع من حیث المجموع موضوع حکم قرار گیرد به نحوى که اگر مجموع آورده نشود , امتثال تحقق پیدا نمى کند . در اینجا نیز همان اشکالاتى که در عموم عنوان مى شد مطرح مى شود , یعنى مى گویند تعریفى که براى مطلق مى شود نه جامع است نه مانع , یعنى نه جامع تمام افراد مطلق است و نه مانع از دخول اغیار . در این زمینه گفتیم که اشکالمذکور بر تعریف حقیقى وارد است . اما اگر تعریف , تعریف حقیقى نباشد و تعریف به اظهر الخواص باشد , مى توان پذیرفت که این تعریف نه جامع باشد و نه مانع .
مقیدذ نیز مقابل مطلق است , یعنى شیوع و سریان ( شیوع و سریان استغراقى و مجموعى و بدلى ) به یک صنف و فرد خاص و نیز به خصوصیت خاص مقید مى شود .
منبع: مقالات اصولى - سید محمد موسوى بجنوردى