مخصص
مخصص بر دو نوع است : مخصص متصل , مخصص منفصل .
ألف . مخصص متصل . هنگامى مخصص متصل است که در نفس کلام قرینه اى مشخص کند . تمام أفراد مورد کلام نیستند , بلکه صنف و یا دسته خاصى از آنها محل کلامند . مثلا , وقتى گفته مى شود أکرم العلماء العدول - دانشمندان عادلرا اکرام کن, اگر لفظ عادل بیان نمى شد اکرام تمامى دانشمندان , چه عادل و چه فاسق , را شامل مى گردید . أما گویندة با لفظ عادل مشخص مى کند که خواسته مولا اکرام مخصوص عدول از دانشمندان است . بنابراین , در خواسته مولا اکرام دانشمندان غیر عادل مندرج نیست , و این گروه سببیت از براى اکرام ندارد . پس , از همان آغاز , انعقاد ظهور کلام در خصوص قرینه موجود در جمله خواهد بود . در نتیجه , ظهور کلام بر کل افراد نیست تا قرینه اى دیگر بعدا بیاید , بلکه از همان ابتدا ظهور بر خلاف قرینه کامل که همان قرینه مخصص متصل باشد منعقد نمى شود .
ب . مخصص منفصل . مخصص منفصل عبارت است از قرینه اى که در یک کلام دیگر مىآید . مثلا گوینده مى گوید اکرم العلماء و ساکت مى شود . اینجا ظهور در این است که مولا اکرام هر دانشمنداى را , اعم از عادل یا فاسق , خواسته است و خصوصیتى دیگر به هیچ وجه ذکر نشده است . اما گوینده بعدا در کلامى مى گوید : لا تکرم الفساق من العلماء : اگر دانشمندى فاسق بود , اکرامش نکنید . مطابق تعریف , قرینه اى که در کلام آخر آمده است خواسته مولا را در جمله اول اکرم العلماء مشخص کرده , یعنى روشن ساخته است که مقصود گرامى داشتن هرعالمى , اعم از عادل و فاسق , نیست و آنها که باید اکرام شوند خصوص علماىعدول هستند نه علماى فساق . بنابراین , اصولا ظهور منعقد در عموم است , اماوقتى قرینه صارفه مىآید , ظهور این قرینه بر ظه . ور اولى حکومت دارد , چونظهور اولى ظهور بالوضع و ظهور بالاطلاق است نه بالنصوصیه , ولى ظهور دوم , درخصوص قرینه , ظهور بالنصوصیه است , و قهرا ظهور بالنصوصیه مقدم بر ظهور اول و حاکم بر آن است .
منبع: مقالات اصولى - سید محمد موسوى بجنوردى