شک در مقتضی : یعنی شک در قابلیت بقاء.
به این مثال ها دقت کنید:
1) اگر ما یقین داشته باشیم که زید دیروز حیوانی داشت و امروز شک کنیم که حیوان هنوز زنده است یا نه ( یعنی شک کنیم که حیوان هنوز باقی است یا نه
2) اگریقین داشته باشیم که چراغ دیروز روشن بود و امروز شک کنیم که شاید نفت چراغ تمام شده وچراغ خاموش شده است.یا هنوز چراغ نفت دارد و روشن است.
اگر دقت کنید در هر دو مثال بالا,شک ما در بقاء (زنده بودن و وجود داشتن)است.
معنی شک در مقتضی هم همین است ( شک در قابلیت بقاء ).
شک در وجود رافع
شک در وجود رافع :یعنی شک در وجود چیزی که قضیه را از بین می برد.
مثال 1 )
اگر ما یقین داشته باشیم که زید دیروز حیوانی داشته و امروز شک کنیم که ایا حیوان سم خورده و مرده یا خیر.
در این مثال سم رافع است , زیرا چیزی است که باعث مرگ حیوان می شود.
نتیجه=> در اینجا ما در مقتضی شک نداریم (یعنی شک نداریم که ایا حیوان قابلیت بقاء دارد یا نه و یقین داریم که حیوان قابلیت بقاء و زنده بودن را دارد) ولی شک داریم که ایا رافعی امده و انرا از بین برده یا نه.
مثال 2 )
ما یقین داریم که چراغ دیروز روشن بود و امروز هم یقین داریم که چراغ نفت کافی دارد و مطمئنا روشن می ماند (یعنی یقین داریم که قابلیت بقاء رادارد, لذا شک در مقتضی نداریم)اما شک می کنیم که ایا رافعی (حادثه ای ) به وجود امده و چراغ را خاموش کرده (مثلا شک می کنیم که سارقی امده وچراغ را خاموش کرده است).
در اینجا شک ما در وجود رافع است.
* سم رافع است برای حیات حیوان.
* سارق رافع است برای روشن بودن چراغ.
مثال 3 )
طلاق رافع عقد نکاح است .حال اگر ما در وقوع طلاق (رافع) شک کنیم که ایا بین زن و شوهری که یقین داریم سابقاً باهم زندگی می کرده اند,طلاق صورت گرفته یا نه. در اینجا( شک در وجودرافع)اصل استصحاب را جاری می کنیم و می گوییم باید به یقین سابق عمل کنیم و نه به شک لاحق. لذا حکم می کنیم که زن و شوهر هنوز در حال زندگی مشترک باهم هستندو طلاق بین انها رخ نداده است.
شک در رافعیت موجود
شک در رافعیت موجود: یعنی زمانی که شک در مقتضی نداریم و نیز شک در وجود رافع نداریم ولی شک در تآثیر رافع داریم ( یعنی
شک داریم که رافع موءثر واقع شده یا خیر).
مثال 1 )
ما یقین داریم که دیروز حیوان زنده بود و امروز هم یقین داریم که حیوان هنوز زنده است (یعنی شک در مقتضی نداریم) و نیز یقین داشته باشیم که حیوان سم (رافع ) راخورده است( یعنی شک در وجود رافع هم نداشته باشیم و مطمئن باشیم که رافع(سم)وجود دارد و حیوان انرا خورده) اما شک داشته باشیم سمی را که حیوان خورده موثر واقع می شود یا نه(حیوان را می کشد یا نه).
مثال 2)
مایقین داریم که چراغ قبلا نفت داشته و روشن بوده و الان هم نفت دارد(پس شک در مقتضی نداریم) .همچنین یقین داریم که بادی وزیده است(یعنی رافع وجود دارد).حال شک می کنیم که این باد(رافع)ایا بر روی چراغ تآثیر گذاشته و انرا خاموش کرده یا نه؟
مثال 3 )
همانطور که میدانید,طلاق مانع رافع است برای عقد نکاح.حال فرض کنید که ما یقین داریم که بین زن و شوهری طلاق رخ داده (یعنی شک در وجود رافع نداریم و یقین به وجود رافع داریم)ولی اکنون شک داریم که طلاق(رافع) بطور موثر واقع شده یانه.به بیان دیگر شک داریم که طلاق بنحو صحیح واقع شده که موثر باشد یاخیر.{مثلا یکی از شرائط صحت طلاق,حضور دو شاهداستواگر دو شاهد نباشد,طلاق صحیح نیست}.
نتیجه بحث انکه :
در => * شک در مقتضی / استصحاب جاری نمی شود.
در => * شک در وجود رافع /استصحاب جاری می شود.
در => * شک در رافعیت موجود /استصحاب جاری نمی شود.