سنت عملى:
منظور از سنت عملى , فعل معصوم است , معصوم یعنى کسى که احتمال بروز هر گونه عمل خلاف از او مردود است . و لذا در این که عمل معصوم یکى از منابع احکام فقه محسوب مى گردد , به طور اجمال , تردیدى وجود ندارد , آنچه که مورد گفتگو است کاربرد سنت عملى و مقدار دلالت آن است .
سنت عملى چه مقدار دلالت دارد ؟
هرگاه صدور عملى از معصومین براى ما محرز گردد , حداقل دلالتى که دارد آن است که آن عمل مجاز بوده و بهیچ وجه منعى ندارد . کما اینکه ترک عملى توسط احدى از معصومین , مثبت آن است که آن عمل واجب نمى باشد .
البته در بسیارى از موارد با توجه بقرائن موجوده در مورد , فعل معصوم دلالت بیشترى خواهد داشت . مثل آن که احدى از معصومین ضمن تعلیم یکى از فرایض الهى به دیگران مبادرت به انجام عمل مزبور نماید که بى شک عمل معصوم ظهور در آن دارد که آن عمل یا واجب است و یا لااقل مستحب . حال سخن در این است که در موارد عدم وجود قرائن , فعل معصوم علاوه بر مجاز بودن عمل , ظهور در کدام یک از صور احکام دارد : واجب ؟ مستحب ؟ مباح ؟ .
نسبت به هر یک از احتمالات سه گانه فوق , در اصول فقه نظر داده شده است . اما آنچه را که مبانى و قواعد کلى اقتضا دارد این است که عمل معصوم در صورت عدم وجود قرائن هیچگونه دلالت بر ترجیح نمى تواند داشته باشد, زیرا عامل ترجیح مفقود است .
آیا فعل معصوم نسبت به سایر مردم حجیت دارد ؟
به موجب روایات و نصوص مسلم , رسول اکرم ( ص ) موظف به بعضى از وظایف بوده است که سایرین بدانها موظف نبوده اند . مثلا نافله شب بر آن حضرت فریضه بوده ولى نسبت به سایرین مستحب است , و نیز بعضى از احکام در مورد آن حضرت با دیگران تفاوت فاحش داشته . مثلا آن حضرت مجاز بوده است که بیش از چهار زوجه دائمى داشته باشد و حال آن که سایرین مجاز نیستند . اینگونه مسائل را مختصات پیغمبر مى نامند .
این موضوع اختصاص به رسول الله ندارد , بلکه در مورد ائمه معصومین نیز متصور است . زیرا بى تردید بسیارى از اعمال که از آن بزرگواران صادر مى شده نه به اعتبار احدى از آحاد و فردى از افراد مسلمین بلکه به اعتبار آن که داراى منصب ولایت عامه و زعامت مطلقه بوده اند آن عمل از آنان صادر گردیده است .
با توجه به موضوع فوق این سئوال مطرح گردیده که هرگاه عملى از یکى از معصومین مشاهده گردد و هیچگونه قرینه اى مبنى بر اختصاصى بودن عمل مزبور مشهود نباشد , چه دلالتى خواهد داشت ؟ آیا براى افراد معمولى مى تواند ملاک عمل قرار گیرد یا خیر ؟ هر چند مسئله مورد گفتگو و نقد و ایراد قرار گرفته است , ولى با منظور داشتن قواعد و اصول جاریه در بحث عام و خاص روشن مى گردد که موضوع از مصادیق دوران امر بین تخصیص اقل و اکثر است , زیرا افعال و اعمال معصومین از نظر طبع اولیه همانند سایرین است , چرا که آنان نیز بشرند و به تمامى تکالیف , همانند دیگران , مکلف مى گردند و ممیزى میان آنان با سایرین نیست و دلائل زیادى مبنى بر وجوه اشتراک آنان با سایرین به صراحت وجود دارد .
از اصل عام فوق الذکر , با دلائل خاصه یقینى مبنى بر اختصاصى بودن عملى که از معصوم صادر گردیده , بعضى از موارد خروج یافته است . و لذا باید به همان مقدار متیقن اکتفا نمود و در موارد مشکوک به اصل اولیه عمل کرد
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد