اولین کسانی که علم اصول را پایه‌گذاری کرده‌اند امام باقر و امام صادق ـ علیهما السلام ـ هستند و مجموعة این قواعد و اصول را برخی از علمای متأخر در کتب اصولیشان تدوین نمود اند
استحسان:
در لغت: خوب دانستن(حُسن دانستن)
در اصطلاح:عدول از حکم شرعی (و انجام عملی بر خلاف حکم شرعی) به استناد دلیلی قوی تر
مثلا وقتی فرد ببیند حیوانی که متعلق به دیگری است و در حال مرگ است، اگر این فرد در این لحظه این حیوان را به این علت که گوشتش حلال گردد ذبح کند،در اینجا درست است که حیوان به دیگری تعلق داشته و به حکم شرع هم کسی حق ندارد مال متعلق به غیر را تلف کند،ولی در اینجا این فرد بر اساس قاعده استحسان عمل کرده،یعنی از حکم شرع (کسی حق ندارد مال متعلق به غیر را تلف کند) به استناد دلیلی قوی تر(ذبح حیوان متعلق به غیر بدون اذن او برای اینکه گوشتش حلال شود) عدول میکند و دلیل قوی تر را انجام می دهد
حجیت استحسان:
- شیعیان: استحسان را حجت نمی دانند
- اهل سنت : عده ای آن را حجت می دانند و عده ای آن را حجت نمی دانند
عام تخصیص یافته ( مخصص ) در باقى حجت است یا حجت نیست ؟
در حقیقت , منشأ این بحث نیز همان بحث اول است , یعنى : آیا استعمال در عامى که بر آن تخصیص وارد شده است استعمال حقیقى است یا مجازى ؟ پس از آنکه گفتیم استعمال مذکور , اعم از آنکه مخصص متصل باشد یا منفصل , استعمالحقیقى است قهرا عام مخصص نیز در باقى حجت است , چه به طور مخصص متصل باشد چه منفصل .
نظر به اینکه در مخصص منفصل ظهور خاص در افراد بالنصوصیه و ظهور عام درعموم بالظاهر است , بنابراین ظهور خاص مقدم بر ظهور عام مى شود , زیرا یکىظاهر و دیگر اظهر مى باشد , و اظهر مقدم بر ظاهر است .
اما در مخصص متصل براى عام از همان ابتدا ظهورى وجود ندارد , یعنى انعقاد ظهور از آغاز بر افراد خاص است
به هر حال , اعم از آنکه مخصص متصل باشد و یا منفصل , عامى که بر او تخصیص وارد مى شود در باقى حجت است و , به بیان دیگر , عام در مقدارى که از شمولآن خارج مى شود حجیت ندارد , لکن در مقدارى که از آن حیطه خارج نشده است بر عموم خود باقى مى ماند و نسبت به افراد خود حجیت دارد .
منبع: مقالات اصولى - سید محمد موسوى بجنوردى
منظور از سنت چیست؟
سنت یعنی قول و فعل و تقریر معصوم (ع)
پس اگر ما به قولی از معصوم (ع) دست پیدا کنیم و یا به فعلی از افعال معصوم (ع) و یا تقریر ایشان آگاه شویم، این برای ما سنت محسوب می شود و حجت است
اجماع یعنی اتفاق نظر فقها و مجتهدین در امری از امور دین که موافق با رای معصوم (ع) باشد
پس:
اولین رکن اجماع این است که اجماع کنند گان باید فقها و مجتهدین باشند
دومین رکن اجماع آن است که این اتفاق نظر باید در از امری از امور دینی باشد و نه امور غیر دینی
سومین رکن اجماع این است که اتفاق نظر رخ داده باشد و نه این که عده ای نظر بدهند و عده ای سکوت کنند
چهارمین رکن اجماع این است که اجماع باید کاشف ار قول معصوم (ع) باشد
مطلق و مقید :
مطلق لفظى است که قابلیت دلالت داشته باشد بر تمام افرادى که تحت آن لفظ مى توانند قرار گیرند
توضیح بیشتر در مورد این تعریف ضرورى است , گاهى لفظى بدون اعراض و مشخصاتى که ممکن است بر آن عارض گردد در نظر گرفته مى شود مانند کلمه انسان , که کل حیوانات ناطق را قطع نظر از رنگ , نژاد , ملیت و سایر صفات و شرایط و اعراضى که ممکن است بر آن بار شود در بر مى گیرد . در این حالت که کلمه آزاد از هر گونه قیدى آورده مى شود در اصطلاح اصول مطلق است , و هر گونه قید و صفت و عارض دیگرى که به نحوى از انحاء این اطلاق را محدود سازد , تقیید و آن کلمه و لفظ در اصطلاح مقید نامیده مى شود .
در مثال بالا به لفظ مطلق و بى قید " انسان " که قطع نظر از تفاوتهاى نژادى و رنگى و ملى براى مجموعه افراد بشر استعمال مى شود هر گونه قید و صفت و کلا عارضه اى اضافه شود مطلق انسان را مقید مى کند , مانند انسان سفید , با آمدن سفید که صفت بعضى از انسانها
تعریف معروف اصولیین در این مورد عبارت است از : المطلق ما دل على شایع فى جنسیه .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد
خبر ضعیف :خبرى را گویند که بر خلاف صحیح و حسن و موثق بوده و با فسق راوى یا سایر صفات ناپسند مورد مذمت واقع گردیده یا مجهول الحال باشد .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد
خبر موثق: بر خبرى اطلاق مى شود که در عین اتصال سند به معصوم , یک یا چند نفر از راویان آن امامى نبوده ولى در نقل حدیث توثیق شده باشند .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد
خبر حسن:خبرى است که سندش به معصوم متصل باشد و همه راویان آن امامى و ممدوح , یا بعض آنان ممدوح بوده و مورد مذمت هم نباشند , گرچه به عدالت همه یا برخى از آنان تصریح نشده باشد .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد
خبر واحد: عنوان خبرى است که راویان آن اعم از اینکه کم یا زیاد باشند , روایتشان به حد تواتر نرسیده و بدون ضم قرائن خارجى نتوان بصدق و راستى آن خبر علم حاصل کرد .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سید مصطفی محقق داماد